Problemen met de cyclus

Als het vruchtbaarheidsprobleem een hormonale oorspong heeft, dan vertaalt zich dat vaak door problemen met de cyclus. We onderscheiden de volgende stoornissen:

 

Anovulatie

Anovulatie is de medische term die gebruikt wordt om aan te duiden dat er geen eisprong plaatsvindt bij een vruchtbare vrouw. In sommige gevallen gaat dit gepaard met amenorroe (het uitblijven van de menstruatie). Vrouwen zonder eisprong kunnen echter toch wel een paar keer menstrueren. Bij onvruchtbare koppels wordt de diagnose van anovulatie in 20 tot 25% van de gevallen gesteld.

De symptomen

Anovulatie vertaalt zich doorgaans in problemen met de cyclus, zoals amenorroe (het uitblijven van de menstruatie).

Testen: Als een vrouw dagelijks haar basale lichaamstemperatuur bijhoudt en er treedt geen lichte verhoging op in het midden van de cyclus, dan kan dit erop wijzen dat zij geen eisprong heeft. Als er geen elastisch baarmoederhalsslijm is, dan kan dat ook wijzen op het uitblijven van de eisprong.

De oorzaken

Anovulatie kan worden veroorzaakt door meerdere factoren, waaronder hormonale stoornissen, de leeftijd en een vroegtijdige menopauze. Het probleem kan zich op verschillende niveaus voordoen:

  • De oorzaak heeft te maken met de hersenen (hypothalamus, hypofyse).
  • Het evenwicht tussen de hypofyse en de eierstokken is verstoord (dat is het geval met polycystische eierstokken).
  • De oorzaak heeft te maken met de eierstokken (bijvoorbeeld vroegtijdige menopauze).
  • Een verhoogd prolactineniveau kan deel uitmaken van categorieën 1 en 2.

De behandelingen

De meest geschikte behandeling hangt af van de oorzaak. Doorgaans begint men met de eenvoudigste behandeling (orale inname van geneesmiddelen en/of injecties met gonadotrofines), daarna wordt deze behandeling aangepast totdat de eisprong regelmatig is. Als dit niet lukt, dan wordt een behandeling via in-vitro fertilisatie (IVF) overwogen. In geval geen enkele eicel (meer) voorhanden is, wordt er overgegaan tot eiceldonatie.

 

Hyperprolactinemie

Hyperprolactinemie is de overmatige productie van het hormoon prolactine (een hormoon dat de melkvorming bevordert) door de hypopfyse. Hyperprolactinemie remt de werking van de hypothalamus en heeft op die manier een invloed op de eisprong.

De symptomen

Bij vrouwen zijn de symptomen van deze stoornis onder andere tepelafscheiding (de productie van melk bij vrouwen die niet zwanger zijn) en anovulatie (het uitblijven van de eisprong).

De oorzaken

Hyperprolactinemie kan door verschillende factoren worden veroorzaakt, zoals:

  • goedaardige tumoren van de hypofyse
  • schildklieraandoeningen
  • bepaalde kalmeringsmiddelen, geneesmiddelen tegen een hoge bloeddruk en tegen misselijkheid
  • orale anticonceptiva
  • verdovende middelen (zoals cannabis)
  • stress

De behandelingen

In eerste instantie moet de oorzaak worden bepaald. Hoge prolactinegehaltes kunnen worden opgespoord met behulp van een bloedtest. Een grondiger onderzoek van de hersenen (MRI-scan) kan nodig zijn om een tumor van de hypofyse of de schildklier uit te sluiten, vooral als er symptomen van gezichtsstoornissen mee gepaard gaan.

Hyperprolactinemie kan medisch of chirurgisch behandeld worden:

  • Bromocriptine wordt gebruikt om te hoge prolactinegehaltes te doen dalen.
  • Clomifeen wordt soms gebruikt om de eisprong te stimuleren.
  • Een operatie wordt enkel aangewend om eventuele tumoren te verwijderen.

 

Micropolycystische eierstokken

Als de eierstokken geen of weinig eicellen vrijgeven en een onvoldoende hoeveelheid oestrogeen produceren, dan hebben we het over het polycystisch ovariumsyndroom (PCOS). Vrouwen die hieraan lijden, hebben licht uitgezette eierstokken met kleine cystes (holtes die met vocht zijn gevuld en eigenlijk follikels zijn die zich niet ontwikkelen).

De symptomen

Het is een aandoening die volledig zonder symptomen kan verlopen en mogelijk zelfs niet door de patiënte wordt opgemerkt. Toch bestaan er verschillende symptomen die in verband met het PCOS kunnen worden gebracht zoals:

  • onregelmatige menstruatie of het volledig uitblijven van de menstruatie (amenorroe)
  • gewichtstoename of obesitas, vooral rond de buik (vetophoping)
  • overmatige beharing (hirsutisme)
  • acne
  • vette huid

Het PCOS kan zich op heel wat manieren uiten. De diagnose kan worden gesteld met behulp van hormonale bepalingen en een vaginale echografie. De micropolycystische eierstokken zien er karakteristiek uit op de echografie. Als deze symptomen aanwezig zijn, dan kunnen we spreken over het micropolycystisch ovariumsyndroom (MPCOS).

De oorzaken

Doorgaans produceren vrouwen die hieraan lijden te veel insuline, wat leidt tot een overproductie van androgenen. Door deze hormonale stoornis kunnen de follikels niet volledig rijpen en is er ook geen eisprong. De onrijpe eicel sterft af, maar de follikel kan zich vullen met vocht en bijgevolg ontstaan er microcystes.

De behandelingen

  • Geneesmiddelen – Als er geen eisprong optreedt, dan zullen de artsen geneesmiddelen voorschrijven om de eisprong te stimuleren en/of gonadotrofines. Deze geneesmiddelen kunnen de eierstokken helpen om eicellen te produceren. De inname van geneesmiddelen om de insuline te regelen, zoals metformine al dan niet in combinatie met geneesmiddelen om de eisprong te stimuleren, is soms de beste methode om de eisprong weer op gang te brengen. De behandeling begint vaak met tabletten met clomifeencitraat, waarbij de maandelijkse dosis wordt verhoogd (tot maximaal drie tabletten per dag) totdat de eisprong optreedt. Als deze behandeling mislukt, dan wordt er overgeschakeld op inspuitingen met gonadotrofines ofwel een chirurgische behandeling.
  • Chirurgie – De methode die momenteel het vaakst wordt aangewend voor de behandeling van het PCOS via chirurgische weg is de elektrocoagulatie van de eierstokken via laparoscopie (Drilling). Hierbij worden kleine oppervlakken op de eierstokken verbrand om hun hormonale werking te wijzigen. Met name de eerste maanden bestaat er een kans op een eisprong en dus een kans dat de cyclus zich normaliseert.

 

Luteale insufficiëntie (LI)

De tweede helft van de cyclus wordt de luteale fase genoemd. De luteale fase is de tijdspanne tussen de eisprong en het begin van de volgende menstruatieperiode. Na de eisprong wordt de lege follikel die achterblijft het gele lichaam genoemd. Dit gele lichaam produceert het hormoon progesteron en speelt dus een essentiële rol bij de voorbereiding van het endometrium (baarmoederslijmvlies) op de innesteling en het behoud van een prille zwangerschap. Als dit hormoon in onvoldoende hoeveelheid wordt geproduceerd of als de luteale fase te kort is, dan hebben we het over luteale insufficiëntie (LI).

Er kan een behandeling op basis van progesteron worden voorgesteld.

 

Vroegtijdige ovariële insufficiëntie

Vroegtijdige ovariële insufficiëntie (Premature Ovarian Failure - POF), ook vroegtijdige menopauze genoemd, is een algemene term om aan te duiden dat de eierstokken stoppen met werken vóór de normale gemiddelde leeftijd van de menopauze (tussen 45 en 55 jaar).  Als het uitblijven van de eisprong en amenorroe bij een vrouw van jonger dan 40 jaar niet kunnen worden verklaard, dan hebben we het over vroegtijdige menopauze.

De symptomen

Vrouwen merken doorgaans de symptomen van de menopauze op, zoals stemmingswisselingen of plots beginnen zweten, maar het kan ook gebeuren dat ze geen enkel symptoom ervaren.

De duur van de menstruatiecyclus kan veranderen of de cyclus kan zelfs volledig stoppen. Een vrouw, van wie de moeder of de zus vroegtijdig haar menopauze heeft (gehad), moet dit aan haar arts melden, want dit fenomeen treedt vaak op binnen dezelfde familie.

Aan de hand van een hormonaal onderzoek kan snel worden bepaald of het hier om een vroegtijdige (naderende) menopauze gaat.

De oorzaken

Vaak is er geen oorzaak voor de vroegtijdige menopauze. Maar toch moeten de volgende oorzaken in de eerste plaats worden uitgesloten:

  • genetische oorzaken (deel van een X-chromosoom dat ontbreekt, extra X-chromosoom)
  • auto-immuunziektes
  • kankerbehandelingen (bestraling of chemotherapie)
  • operatie
  • intoxicatie (vergiftiging)

De behandelingen

Als een vrouw een kleinere reserve van eicellen heeft, waardoor een naderende vroegtijdige menopauze wordt vermoed, dan is er geen tijd te verliezen en moet snel worden gestart met de behandelingen (analyses) van de onvruchtbaarheid.

Als de eierstokken niet voldoende reageren op de medicatie, dan zullen haar eigen eicellen jammer genoeg niet in aanmerking komen en de enige optie die dan nog overblijft voor een eventuele zwangerschap is eicellen van een donor gebruiken.